کد مطلب:26901 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:26

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آيا بديها، نسبياند يا مطلق؟ اگر مطلقاند، پس چرا در اسلام، مجاز به گفتن دروغ مصلحتي شدهايم و هم چنين درباره قتل نفس، آيا چيز بدي است؟ اگر بد است، چرا دشمنان خدا را ميكشيم؟ و اگر قتل يك جا خوب است و يك جا بد، نتيجه ميگيريم كه اخلاق نسبي است نه مطلق.

طرح نسبي و مطلق بودن اخلاق، به اين معنا كه شما برداشت كردهايد نيست; بايد توجه داشت، اگر منظور از بدي شرور، است كه شر، امري عدمي است و به طور يقين نسبي هم خواهند بود.

در رابطه با اعمال و افعال هم، برخي از آنها در ذات نه اقتضاي قبح دارند و نه اقتضاي حسن; يعني نميتوان گفت خوب يا بد است; براي مثال نميتوانيم بگوييم چاقويي كه به بدن انسان زده ميشود: مطلقاً خوب يا بد است، بلكه بستگي به هدف دارد، اگر براي كشتن باشد، زشت است و اگر براي جراحي و مداوا باشد، خوب است.

امّا برخي از اعمال، حُسن و قبح ذاتي دارند; مانند: عدل ذاتاً خوب است و ظلم ذاتاً قبيح است، لذا اصول اخلاقي، از اين قبيلند; يعني حُسن و قبح شان ذاتي است و به همين خاطر، هميشگي بوده و قابل تغيير نيستند. هم چنين نميتوان گفت: عدل، در گذشته خوب بوده، ولي حالا بد است يا برعكس، ظلم در گذشته قبيح بوده و حالا خوب است.

اما اعمال فرعي كه در شرايط مختلف و برحسب حالات مختلف، تفاوت مييابند، اگر نسبي باشند، هيچ خللي به استحكام مباني اخلاق وارد نميسازند.

امّا آنچه در سؤال به آن اشاره كرديد (دروغ مصلحتآميز يا قتل كفّار) نيز بايد گفت: دروغ، قبح ذاتي دارد و در همه حال بد است و بدي آن با شرايط مختلف از بين نميرود، اما هنگامي كه پاي مسئلة مهمتري در ميان است، دفع افسد به فاسد ميكنيم; براي مثال اگر راست بگوييم مؤمني كشته ميشود، كه فسادش از دروغ، خيلي بيشتر است، لذا با دروغ مصلحتي كه باز هم بد است، از آن بدتر، جلوگيري ميشود. هم چنين قتل در همه شرايط، ناپسند و زشت است، ولي اگر كافري كه هجوم به مسلمانان آورده، را نكشيم، مسلمانان بيگناه كشته ميشوند و اساس جامعه در خطر است; پس نبايد بر او رحم كرد كه:

ترحم بر پلنگ تيز دندانجفا كاري بود بر گوسفندان

خلاصه آن كه: اصول اخلاق، هميشگي و ثابتاند و اين نمونهها هم، زشتي خود را از دست ندادهاند، بلكه در مقايسه با عمل ديگري كه مهمتر است، مجبور به انجام آن ميشويم.